Οι τελευταίες εξελίξεις σε μέτωπα της εξωτερικής πολιτικής εγείρουν το ερώτημα αν η κυβέρνηση μπορεί να προσαρμοστεί στα δεδομένα που δημιουργούν οι νέοι συσχετισμοί δυνάμεων στην περιοχή μας.

Σε σειρά θεμάτων, από το καλώδιο και τα θαλάσσια πάρκα μέχρι την απόφαση για τη Μονή Σινά και το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, μοιάζει σαν να άνοιξε ο ασκός του Αιόλου και να εξαπολύθηκαν οι άνεμοί του προς όλες τις κατευθύνσεις.

Και μάλιστα σε μια συγκυρία που το ρευστό διεθνές περιβάλλον έγινε απρόβλεπτα επικίνδυνο και οι σταθερές συμμαχίες είναι δυσεύρετες.

Οι σκόπελοι στην ηλεκτρική διασύνδεση

Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου και σε δεύτερη φάση με το Ισραήλ έχει κολλήσει από τον περασμένο Αύγουστο όταν τουρκικά πολεμικά πλοία περικύκλωσαν το ιταλικό ερευνητικό σκάφος μεταξύ Κάσου και Καρπάθου.

Τη Δευτέρα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, στην παγκόσμια διάσκεψη για τους ωκεανούς στη Νίκαια, χαρακτήρισε την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ (GSI) ζωτικό κρίκο στην αλυσίδα της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας. Τόνισε, επίσης, ότι η ελευθερία της διασυνδεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας και δεδομένων μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων είναι αδιαπραγμάτευτη.

Ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, με τη γνωστή του αβρότητα απέναντι στην Ελλάδα, δήλωσε ότι «πρέπει να είμαστε ασυμβίβαστοι όταν η εδαφική κυριαρχία ορισμένων εταίρων μας απειλείται. Αναφέρομαι στους φίλους μας, τους Ελληνες ή τους Κυπρίους».

Τέσσερις ημέρες μετά, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ Μάνος Μανουσάκης σε συνέντευξή του στο Bloomberg δήλωνε ότι αν δεν διασφαλιστεί το έσοδο της περιόδου 2024-2025 για τον GSI μέσω των ρυθμιστικών αρχών Ελλάδας και Κύπρου το έργο δεν θα προχωρήσει απρόσκοπτα. Επιπλέον, εξήγησε ότι κάθε φορά που ο ΑΔΜΗΕ προσεγγίζει τράπεζες για να εξασφαλίσει δάνεια, του ζητούνται έγγραφα που να αποδεικνύουν ότι θα καταβληθούν αποζημιώσεις. Επειδή τέτοια έγγραφα δεν υπάρχουν, «δεν μπορούμε να πάρουμε δάνειο και το έργο δεν μπορεί να προχωρήσει» είπε.

Ο ΑΔΜΗΕ κάνει ό,τι μπορεί στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, που αφορούν τα τεχνικά και τα χρηματοδοτικά μέσα, αλλά τα γεωπολιτικά ζητήματα αφορούν άλλους. Η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε υπολογίσει ότι η συνεργασία των κρατών-μελών της ΕΕ δεν θα άφηνε αδιάφορη την Τουρκία. «Ο τρόπος διαχείρισης του καλωδίου δεν εκπέμπει σοβαρότητα. Υπάρχει συναντίληψη ή σύγκρουση με την Τουρκία;» θέτει το ερώτημα διπλωματική πηγή.

Και προσθέτει ότι αν περιμένουμε από τη Γαλλία και το Ισραήλ να λύσουν το πρόβλημά μας στον χώρο ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για τις συνέπειες μιας τέτοιας σύγκρουσης. Ιδίως σε αυτή τη συγκυρία με τη μεγάλη αστάθεια στη Μέση Ανατολή και την επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν, την οποία υποστηρίζει και ο Ντόναλντ Τραμπ. Την Παρασκευή συνεδρίασε εκτάκτως το ΚΥΣΕΑ στο οποίο καταγράφηκε η ανησυχία για κίνδυνο σοβαρής ανάφλεξης στην περιοχή και ευρύτερης αποσταθεροποίησης.

Ενώ οι ισορροπίες αναδιατάσσονται, η Ελλάδα βρέθηκε σε μια δύσκολη κατάσταση με την Αίγυπτο εξαιτίας της δικαστικής απόφασης για τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, για την οποία υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι σε αυτό το θέμα η αιγυπτιακή πλευρά κινήθηκε υπόγεια.

Επίσης, στη Λιβύη φαίνεται ότι η φιλοαιγυπτιακή και φιλορωσική πλευρά Χαφτάρ προσεγγίζει την Τουρκία αναγνωρίζοντας το ανυπόστατο τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο έχει υπογράψει η κυβέρνηση της Τρίπολης, αλλά δεν έχει επικυρωθεί από τη Βουλή των αντιπροσώπων.

Η Λιβύη, πάντως, ήταν πολύ προσεκτική στη χάραξη των θαλάσσιων οικοπέδων της ώστε να μην έρθουν σε σύγκρουση με τις δικές μας χαράξεις των οικοπέδων που δόθηκαν στην ExxonMobil, αλλά και των δύο νοτίως της Κρήτης για τα οποία έχει δείξει ενδιαφέρον η Chevron. Η κυβέρνηση, αφού προσέγγισε τον Χαφτάρ, στη συνέχεια άφησε να ατονήσει η σχέση μαζί του και τώρα επιχειρεί να καλύψει εσπευσμένως το χαμένο έδαφος.

Η χάραξη ζωνών και οι αντιφάσεις

Οι κινήσεις της μοιάζουν αποσπασματικές, σαν να μην ξέρει τι θέλει. Για παράδειγμα, όταν έκανε πίσω στο θέμα του καλωδίου, πρόβαλλε τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, ο οποίος ανακοινώθηκε τη Μ. Τετάρτη από τα υπουργεία Εξωτερικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η ανακοίνωση έγινε εσπευσμένα μετά την καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στις 27 Φεβρουαρίου για μη συμμόρφωση με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ.

Σύμφωνα με την κυβέρνηση για πρώτη φορά βρέθηκαν καταγεγραμμένα σε χάρτη τα απώτατα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η παραπάνω οδηγία όμως αναφέρει ρητά ότι η εφαρμογή της «δεν θίγει τη χάραξη και την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών από τα κράτη-μέλη, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της UNCLOS».

Δηλαδή, ο ΘΧΣ δεν έχει καμία επίπτωση στα χωρικά ύδατα, στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ. Η Τουρκία αντέδρασε χλιαρά και κράτησε ανοιχτούς τους διαύλους του διαλόγου για το Αιγαίο, χωρίς όμως να αναφέρει την Αν. Μεσόγειο, και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών παρέπεμψε στη Χάγη.

Ο χάρτης που δημοσιεύτηκε, σύμφωνα με διπλωματικούς αναλυτές, αναδεικνύει όλα τα κενά και τις αντιφάσεις της εξωτερικής μας πολιτικής. Διότι αποτυπώνει την ακόλουθη κατάσταση: Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο και στην Αν. Μεσόγειο, με 12 ν.μ. μόνο στο Ιόνιο.

Αντίστοιχα η Τουρκία έχει 6 ν.μ. στο Αιγαίο και 12 στην Αν. Μεσόγειο. Ολες οι άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής (Ιταλία, Αίγυπτος, Αλγερία, Λιβύη) έχουν 12 ν.μ. Αποτυπώνονται επίσης τα προβλήματα της μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο το 2020.

Θαλάσσια πάρκα και κυριαρχικά δικαιώματα

Το ίδιο σκηνικό αμφιθυμίας στην άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων εντός της ελληνικής επικράτειας φαίνεται να ισχύει και στη δημιουργία των θαλασσίων πάρκων. Ο σχεδιασμός για τα θαλάσσια πάρκα εξαγγέλθηκε τον Απρίλιο του 2024 στην Αθήνα στη διάρκεια του 9ου Our Ocean Conference και προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της Αγκυρας.

Το τουρκικό ΥΠΕΞ συνέστησε στην Ελλάδα «να μη χρησιμοποιεί τα προβλήματα του Αιγαίου στο πλαίσιο της δικής της ατζέντας» και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών απάντησε ότι η ελληνική κυβέρνηση «θα συνεχίσει να υποστηρίζει απαρέγκλιτα την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας» κατηγορώντας την Τουρκία ότι πολιτικοποιεί ένα αμιγώς περιβαλλοντικό ζήτημα.

Το ζήτημα είναι μεν περιβαλλοντικό, αλλά η κυβέρνηση επί τόσους μήνες καθυστέρησε την απαρέγκλιτη άσκηση των δικαιωμάτων της χώρας. Στη Νίκαια της Γαλλίας ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι μέχρι το τέλος του μήνα θα παραδοθούν οι τεχνικές μελέτες για ένα πάρκο στο Ιόνιο και ένα στις νότιες Κυκλάδες.

Το πάρκο στο Αιγαίο δεν βρίσκεται στα αρχικά του όρια που περιλάμβαναν τις προστατευόμενες ακατοίκητες νησίδες των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων, έχει μετακινηθεί στις Νότιες Κυκλάδες, αλλά δεν έχει μικρύνει, όπως λέγεται, είναι αντιθέτως πιο μεγάλο. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη σύντομα θα ακολουθήσουν και άλλα πάρκα.

Η Τουρκία δεν αντέδρασε επισήμως μέχρι στιγμής καθώς το ενδιαφέρον στρέφεται προς τη Δωδεκάνησο, ωστόσο παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και ήδη υπάρχουν διαρροές για τυχόν «αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες». Πάντως και οι δύο πλευρές κρατούν χαμηλούς τόνους προκειμένου να μην τορπιλιστεί η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν που εκτιμάται ότι θα πραγματοποιηθεί εντός του Ιουλίου.